Phong Cách Nghệ Thuật Và Kiến Trúc Moorish – Cảm Hứng Từ Phương Đông Huyền Bí

Phong cách Moorish là gì ?

Phong cách Moorish là một phong cách nghệ thuật và kiến trúc độc đáo phát triển ở vùng biên giới phía Tây của đế chế Hồi giáo bao gồm Bắc Phi và Tây Ban Nha. Phát triển mạnh mẽ từ khoảng thế kỷ XIII – XVI, nghệ thuật Moorish là một biến thể của nghệ thuật Hồi giáo, bên cạnh nghệ thuật của người Berber, Ả Rập – Nobman, hay nghệ thuật Mudejar sau này. 

Phong cách Moorish được đặt theo tên của người Moor, một tộc người từ Bắc phi theo đạo Hồi đã xây dựng cả một đế chế hùng mạnh kiểm soát khắp bán đảo Iberia và nhiều hòn đảo ở Đông Địa Trung Hải kể từ những năm 700. Những người Moor đã thống trị cả một vùng  đất rộng lớn ngày nay là Tây Ban Nha, Ba Lan và cả vùng Pyrenees của Pháp. Hơn một nghìn năm kể từ khi những người Moor đầu tiên đặt chân đến Tây Ban Nha, họ đã biến vùng đất khô cằn và đơn điệu này trở thành một viễn cảnh thiên đường đúng theo đức tin Hồi giáo của mình. Thời kỳ thịnh trị của đế quốc Moors vẫn còn được nhắc đến như  kỷ nguyên vàng Ả Rập, nơi mà thi ca và kiến trúc sùng bái cái đẹp, tình yêu và sự hiến dâng. Thành tựu của người Moor đã hoàn toàn dâng tặng cho vùng đất ngày nay là Tây Ban Nha, đặc biệt là vùng phía Nam mang tên Andalusia, với những công trình kỳ vĩ mà bất kỳ ai cũng sẽ ao ước được chiêm ngưỡng.

Phong cách kiến trúc Moorish bắt đầu nhen nhóm khi nền văn minh Hồi giáo của họ bắt đầu có sự hòa trộn với văn hóa của người bản địa Bắc Phi Berber, nền văn minh Hy Lạp – La Mã và Visigoth còn sót lại từ thời đế quốc La Mã. Phong cách Moorish tìm kiếm hình thức nghệ thuật từ sự hoài cổ về giai đoạn hoàng kim của những luật lệ Hồi giáo, tập trung vào các phương pháp, chất liệu truyền thống.

Là những người đạo Hồi chịu ảnh hưởng sâu sắc từ văn hóa và nghệ thuật Hồi giáo, không khó hiểu khi ta bắt gặp trong các công trình kiến trúc phong cách Moorish những đặc điểm nổi bật, quen thuộc của nghệ thuật kiến trúc Hồi giáo như: những mái vòm tráng lệ, họa tiết trang trí bằng thư pháp Hồi giáo hay hình học thay vì các hình vẽ trang trí cụ thể, sân và không gian bao quanh đặc trưng với các vòi phun nước. Tuy nhiên, những sáng tạo mới của người Moor với những công trình trong khoảng thời gian từ thế kỷ XIII trở đi đã đặt một dấu ấn mới khiến cho kiến trúc Tây Ban Nha (nơi chịu ảnh hưởng mạnh mẽ nhất từ phong cách Moorish) trở thành một trong những kiến trúc độc đáo và thú vị nhất của châu Âu, cũng như khác hẳn kiến trúc Hồi giáo châu Á của Ấn Độ, Malaysia hay của Maroco dù cùng ở Bắc phi.

Một số đặc điểm nổi bật của kiến trúc phong cách Moorish

Kết cấu

Kiến trúc Moorish có một sự đối lập thú vị giữa thiết kế bên ngoài và các chi tiết nội thất bên trong. Luôn là không gian thoáng, đơn giản trong màu sắc hài hòa bao quanh các kiến trúc Moorish (khác hẳn với bề ngoài hào nhoáng với vòi phun nước lớn hay các hồ nước rộng đặc trưng của Ấn Độ), thật bất ngờ khi biết rằng đằng sau những chiếc cột tròn trơn nhẵn phía ngoài là một không gian nội thất choáng ngợp với những chi tiết trang trí vô cùng cầu kỳ, đầy màu sắc phía bên trong.

Người Moor vốn là tộc người du canh nay đây mai đó, quen sống trong những căn lều dựng tạm. Vì vậy một cách rất tự nhiên họ đã tái hiện lại nội thất bên trong những chiếc lều của tổ tiên với những chi tiết trang trí bằng vải rực rỡ, các trang phục nội thất đơn giản và dễ dàng di chuyển, với các khu vườn tươi tốt bao quanh (như một minh họa cho cuộc sống giữa tự nhiên trước đây).

Bên cạnh việc khai thác tối đa không gian (với việc sử dụng trần vòm cao, nhiều mái vòm rộng và cao liên tiếp trong các dãy hành lang và cửa vào), ánh sáng cũng luôn là một thành phần quan trọng trong kiến trúc Moorish. Dù các chất liệu để làm họa tiết trang trí cho các bức tường và trần vòm có là thủy tinh, gốm hay cẩm thạch, những nghệ sỹ của phong cách Moorish luôn chú ý để ánh sáng bên trong luôn tạo một cảm giác ấm áp như được phản chiếu qua lớp vải lều.

Hình cung

Những hình cung Moorish (Moorish arches) là một trong những thành tựu nổi bật và có tầm ảnh hưởng mạnh mẽ cho đến tận ngày nay của kiến trúc Moorish, bao gồm: hình cung kiểu lỗ khóa (keyhole arch), móng ngựa (horseshoe arch) và hình cung có đỉnh (cusped arch).

Người Moor không phải là những người đầu tiên áp dụng các hình cung trong kiến trúc. Xuất hiện từ thời tiền Hồi giáo tại Syria, hình cung đã được người Visigoth sử dụng như một chi tiết chính trong thiết kế kiến trúc trước cuộc xâm lăng của đạo Hồi vào Tây Ban Nha. Nhưng chỉ đến thời đế quốc Moor tại Tây Ban Nha và Bắc Phi, những hình cung này mới phát triển đến kiểu dáng độc đáo như ta biết ngày nay.

Nghệ thuật Moorish có xu hướng khai thác từ các hình tròn, giống như cổng chào này ở Rabat, Ma rốc, thay vì hình vuông hay hình chữ nhật như những phiên bản khác của nghệ thuật Hồi giáo. Chẳng hạn như đền thờ Taj Mahal của Ấn Độ đã sử dụng hình chữ nhật cho những kết cấu chủ đạo.

Thư pháp trang trí

Thư pháp là một yếu tố dễ dàng nhận thấy trong hầu hết các ví dụ về nghệ thuật Hồi giáo, và phiên bản Moorish cũng không nằm ngoài số đó. Những trích dẫn bằng tiếng Ả Rập từ kinh Koran đã trở thành họa tiết trang trí phổ biến được tìm thấy trong rất nhiều hình thức: từ những trang trí trên các cuốn sách, bản thảo cổ, cho đến những họa tiết trong các đền thờ, trên bức tường cung điện, cả những trang phục thủ công từ kim loại, đá, gốm, thủy tinh và vải.

Họa tiết hình học

Sử dụng hình học trong trang trí là một minh chứng cho tài năng của người Moor trong thiết kế cấu trúc cũng như toán học. Kinh Koran nghiêm cấm mọi sự sao chép hình dáng từ tự nhiên, vì vậy thay vì chú tâm vào các hình vẽ tinh xảo chân thực về hoa lá, con vật hay cả con người để làm chi tiết trang trí như thời Hy Lạp La Mã, những nghệ nhân Moor đã sử dụng những hình ảnh đơn giản như ngôi sao, dấu nhân, hình bán nguyệt, hình lục giác, bát giác. 

Chi tiết trang trí hình học được sáng tạo trên đủ các thiết kế từ gỗ, thạch cao, ngói đến vải với những màu sắc chủ đạo như: đỏ, lam, lục, trắng, bạch kim và vàng ánh kim.

 

 

Họa tiết cách điệu từ thực vật

Có thể coi là một biến thể của các đường cong arabesque đặc trưng từ nghệ thuật Hồi giáo, các họa tiết trang trí lấy cảm hứng từ thực vật (vegetative patterns) thường là những cách điệu hình ảnh của những bông hoa và các thân cây leo.

Sự ảnh hưởng của phong cách Moorish

Bằng những cung điện và đền thờ, người Moor đã phát triển một phong cách nghệ thuật và kiến trúc đặc sắc còn tồn tại đến tận ngày nay như một đặc điểm truyền thống của xứ sở bò tót. Với kiểu nội thất Moorish thường là chia nhỏ không gian thành những khu riêng biệt nhằm tận dụng tối đa ánh sáng cũng như bóng tối (minh chứng điển hình là tuyệt tác Court of the Lions tại cung điện Alhambra, Granada), phong cách Moorish tiếp tục ảnh hưởng sâu rộng đến kiến trúc ở bán đảo Iberia thậm chí là cả những thánh đường và nhà thờ Thiên Chúa giáo sau này trên toàn châu Âu.

Đầu thế kỷ XIX, sự hứng thú của người châu Âu với phong cách từ phương Đông đã đem phong cách Moorish từ lãnh thổ Tây Ban Nha và bán đảo Iberia sang những cung điện và khu vườn của châu Âu. Khởi đầu từ một thiết kế tình cờ lấy cảm hứng từ khu vườn của người Moor, phong cách Moorish đột nhiên trở thành trào lưu kiến trúc tại châu Âu và lan khắp thế giới sau thành công của Edward Blore với công trình cung điện Alupka tại Crimea (Ukraine).

Sự hồi sinh của Moorish (Moorish Revival)  hay thời kỳ hậu Moorish (Neo – Moorish)  không chỉ dừng lại ở châu Âu, mà đã vượt qua đại dương đến với nước Mỹ.

Cho đến tận ngày nay, phong cách Moorish vẫn có một sức hút và ảnh hưởng nhất định đến nghệ thuật thế giới đặc biệt là trong kiến trúc và thiết kế nội thất. Sau đây là một số hình ảnh về sự ứng dụng phong cách Moorish trong các thiết kế hiện đại.

Cách xử lý không gian, ánh sáng với những mái vòm đặc sắc từ phong cách Moorish có thể đem lại một những không gian nội thất cực kỳ sang trọng

Những họa tiết hình học, cách điệu thực vật có thể trở thành điểm nhấn cho thiết kế nội thất

Rất nhiều các trang phục nội thất cũng được khơi nguồn thiết kế từ phong cách Moorish

Kết luận 

Phong cách Moorish là một trong những phong cách nghệ thuật và kiến trúc có sức sống phi thường trong lịch sủ văn minh nhân loại. Bắt nguồn từ nghệ thuật mang đậm tính chất tôn giáo, trải qua nhiều sự giao lưu văn hóa, phong cách Moorish ngày nay là thành tựu sáng tạo từ cả hai nền văn hóa Đông Tây, và chắc chắn sẽ vẫn giữ vững một đời sống riêng trong nghệ thuật hiện đại của thế giới.

Đăng bởi .

---

• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
•